आणि आणि आणि.......

डॉ. काशिनाथ घाणेकर ही रंगभूमीला लागलेली किड आहे या वाक्याने चित्रपटाची सुरुवात होते... पण आपल्या हे ध्यानात येत नाही की तीच कीड़ आहे जीने एके काळी नाट्यगृहातील शांतता पोखरुन काढत प्रेक्षकांची दाद मिळवली होती.. हा सिनेमा मी 10 ते 12 दिवसांपूर्वीच बघितला आहे. पण तरीही चित्रपटाबद्दल लिहिण्यासाठी थांबलो होतो.. कारण इतक्या अजरामर असलेल्या अभिनेत्याबद्दल माझ्यासारखा साधारण माणूस लिहिणार तरी क़ाय! चित्रपट बघण्यापूर्वी काशिनाथ घाणेकर हे फ़क्त एक उत्तम अभिनेता होते एवढंच क़ाय ते मी जाणून होतो. मी त्यांच्या व्यक्तित्वावर आधारित किंवा त्यांच वर्णन करणार कुठलही पुस्तक वाचल नव्हतं आणि मुळातच मी असच ठरवल होत की अतिरिक्त माहिती मिळवण्यापेक्षा चित्रपट प्रत्यक्ष बघून मला त्यातून जे काही उमगेल तेच मी लिहिणार...

आणि डॉ. काशिनाथ घाणेकर ही कथा चित्रपटाच्या सुरूवातीपासून ते अखेरपर्यंत संपूर्णपणे डॉ. काशिनाथ घाणेकर या व्यक्तिरेखेभोवतीच फिरत राहते आणि इतर कुठल्याही भूमिकेला त्यांच्या वरचढ ठरू देत नाही हे लेखक-दिग्दर्शक अभिजीत देशपांडे यांच कौशल्य आहे. दंतशास्त्रात विद्यापीठातून सुवर्णपदक मिळवलेला विद्यार्थी आणि एक अत्यंत प्रवीण दंतचिकित्सक Back stage वर प्रोम्टींग ची कामे करता करता अभिनयाच्या ओढ़ीने कसा रंगभुमीकड़े वळतो आणि 50 ते 60 च्या दशकात नाट्यगृहाकड़े पाठ फिरवलेल्या विरक्त प्रेक्षकांना आपल्या अभिनय कौशल्याने कसा खेचून आणतो हे बघायला मिळत.. संभाजी म्हणजे फ़क्त उंच आणि पिळदार शरीरयष्टि या प्रचलित गैरसमजांवर घाव घालत फ़क्त शस्त्र किंवा शरीरयष्टी नाही तर आपल्या स्वभावातून संभाजीच हुबेहुब दर्शन घडवणारे काशिनाथ आपल्याला बघायला मिळतात.. अजून एक गोष्ट पाहायला मिळाली ती म्हणजे नाटकात एखाद्या राजाचा किंवा भिका-याचा रोल करणारा मनुष्य हा त्याच्या वास्तविक आयुष्यातही तसा असतोच अस नाही. त्यामुळे आपल्याला जे पात्र किंवा जी भूमिका करायला मिळते आहे ती लहान किंवा मोठी आहे याचा विचार न करता त्या भूमिकेत झोकून देऊन त्या पात्रालाच आपली ओळख कशी बनवायची हे डॉक्टरांच्या "अश्रुंची झाली फुले" या नाटकातील लाल्या या पात्राकडे बघून कळत. रंगभूमीवर आपल्या फ़क्त entryलाच टाळ्या आणि शिट्टी मिळवणारे आणि अत्यंत क्षुल्लक जसे की एकदम कड़ड़क, उसमे क्या है या साध्या वाक्यानेच भाव खाऊन जाणारे, जोपर्यंत आपण आपली स्वतःची लाल करून घेत नाही तोपर्यंत लाल्या होत नाही.. अगदी खरय, पण त्यानंतर आपल्याला बघायला मिळणारा लाल्या हा लालित्यपूर्ण असतो..

चित्रपटातील इतर महत्वाच्या पात्रांनी साकारलेल्या उत्तम भूमिकेमुळे चित्रपट घडवण्यात अत्यंत मोलाचा वाटा आहे. जसे की, इरावती भिड़े, मा. दत्ताराम, वसंत कानेटकर, सुलोचना दीदी, कांचन घाणेकर, भालजी पेंढारकर, डॉ. श्रीराम लागू आणि पंत म्हणजेच प्रभाकर पणशीकर.. सुरूवातीपासून ते शेवटपर्यंत कोणत्याही परिस्थितीत आपल्या मित्राची साथ न सोडता कानेटकर आणि घाणेकर हा तिढा कायमस्वरूपी सोडवून डॉ. काशिनाथ घाणेकर यांना पुन्हा रंगभूमीकड़े वळवण्यात पंत यांचा सिंहाचा वाटा आहे. आयुष्याच्या प्रत्येक वळणावर डॉक्टरांच्या पाठिमागे खंबीरपणे उभे राहिलेले प्रभाकर पणशीकर आपणास पहायला मिळतात. सिनेमँटोग्राफी अतिशय उत्तम झालीय, 1950-60च्या दशकातला काळ अत्यंत हुबेहुब उभा केला आहे. इरावती भिड़े म्हणजेच डॉ. यांच्या पहिल्या पत्नी. त्या किती समजूतदार होत्या, आपला नवरा परस्त्रीकड़े आकर्षित होतोय आणि तिच्या प्रेमात आकंठ बुडालाय हे माहित असून देखील स्वतःला सावरुन उलट डॉ.यांचीच समजूत घालणारी इरावती ही कदाचित पहिलीच अशी स्त्री असेल.. वैदेही परशुरामी हिने कांचन घाणेकर यांची भूमिका अत्यंत सुंदर रीतीने साकारली आहे. तिची वेशभूषा, केशभूषा, मेकअपने कांचन घाणेकर यांच्या अभिनयाला एक वेगळच सौंदर्य प्राप्त होत.

आपल्या आगामीच्या उमेदीच्या काळात आपल्या प्रतिभेमुळे दिवसाला नाटकाचे 3 प्रयोग करणारे काशिनाथ हे स्वतः डॉ. असून सुद्धा नाटकप्रयोगाच्या वेळापत्रकात स्वतःच वेळापत्रक न जपल्याने, बेदरकार वागण्याने, तब्येतीकड़े दुर्लक्ष केल्याने प्रकृति अस्वास्थ्याने डोके वर काढले आणि नको त्या आजारांना आग्रहाचे आमंत्रणच मिळाले. त्यामुळे लाडक्या त्यांना रंगभूमीवरुन काही काळासाठी माघार घ्यावी लागली आणि एखाद्या झंझावाताप्रमाणे सुरु झालेल काशिनाथ पर्व काही काळासाठी स्थगित झाल

चित्रपटाच्या उत्तरार्धात वास्तववादी अभिनेता आणि रंगभूमीलाच आपली वास्तविकता मानून जगणारा अभिनेता यांच्यातील द्वंद्व म्हणजेच डॉ. श्रीराम लागू आणि डॉ. काशिनाथ घाणेकर यांच्यातील एक लोकचर्चित महायुद्ध उभ केल आहे. रंगभूमीवर एकीकडे श्रीराम पर्व यशाची शिखर गाठत असताना त्याची यत्किंचितही परवा न करता आपल नाण अजूनही तितकच खणखणीत आहे, आपणच वरचढ आहोत याचा पुरेपुर प्रत्यय देणारे आणि त्यांची लोकप्रियता ही तिळमात्रही कमी न झालेले डॉ. काशिनाथ घाणेकर हे एखाद्या गरुड़ पक्षाप्रमाणे तितक्याच ताकदीने पुन्हा रंगभुमीकड़े झेपावतात.. सुमित राघवन याने सुद्धा तितक्याच शांत, समग्र, एकाग्र आणि आपल्या अभिनयाशी सतत एकनिष्ठ असणा-या डॉ. श्रीराम लागू यांची भूमिका जशीच्या तशी साकारण्याचा उत्तम प्रयत्न केलेला दिसून येतो..
आपल्या आयुष्याच्या उत्तरार्धात एकंदरीतच लहरी वागण्यामुळे भूमिका आणि अभिनय मिळवताना डॉ. काशिनाथ घाणेकर यांना थोड़ा संघर्ष करावा लागलेला बघायला मिळतो. म्हणजे पूर्वार्धात अनेक चित्रपटांच्या भूमिकेच्या ऑफर्स येत असूनही नैसर्गिक अभिनय करता येत नाही म्हणून रंगभूमीशी खिळून राहिलेले पण नंतरच्या काळात चित्रपटात कामे करताना दिसतात. डॉ. काशिनाथ घाणेकर हे नाव ऐकल की सर्वप्रथम माझ्या डोळ्यासमोर येतात ते गोमु संगतीन या गाण्यात आशा काळे सोबत नृत्य करणारे, पण चित्रपट बघितल्यावर अस लक्षात आल की त्यांच्या नृत्याविष्काराची अनोखी छाप प्रेक्षकांवर पाडणा-या डॉ. काशिनाथ घाणेकर यांच्यासाठी हया गोष्टी अतिशय दुय्यम आणि नगण्य होत्या. गोमु संगतीन हे गाणं अतिशय चपखल आणि हुबेहुब साकारल आहे, फुलवा खामकर यांच्या नृत्यदिग्दर्शन लाभल्याने सुबोध भावे आणि प्राजक्ता माळी यांनी हे तितकच छान वठवल सुद्धा आहे..सुबोध भावे याच तर कराव तितक कौतुक कमीच आहे. इतिहासातील कुठल्याही भूमिकेला स्वतःची वेगळी ओळख प्राप्त करून देऊन पुन्हा एकदा नवीन इतिहास घडवणारा बहुआयामी अभिनेता म्हणजे साक्षात सुबोध भावे....

सुरूवातीच्या काळात दारू न पिता देखील एखाद्या दारुड़याची भूमिका बखुबी निभावणारे डॉ. काशिनाथ घाणेकर हे लहरी वागण्यामुळे आणि अति व्यसनाधीनतेमुळे हाती असलेल्या भूमिका सुध्दा गमावताना दिसतात आणि पुन्हा एकदा काही काळासाठी रंगभूमीपासून दूर होतात, पण हारत नाहीत. जिद्द, आत्मविश्वास आणि रंगभूमीवरच नितांत प्रेम आणि पंतांसारख्या जिवलग मित्राची साथ त्यांना पुन्हा एक नवीन सुरुवात करायला भाग पाड़ते. पण कस असत ना आपल्या जड़णघड़णीत कर्म आणि नशीब यांचा सारखाच वाटा असतो. त्यामुळे जेव्हा नशीब सुद्धा आपल्याला संधी द्यायला तयार असत पण कधीकधी आपल संचित आणि आपली पूर्वकर्मेच ही संधी आपल्याकडून हिरावून घेतात. कदाचित डॉ. काशिनाथ घाणेकर यांच्या बाबतीत सुद्धा हेच झाल असाव. आयुष्याच्या अखेरच्या क्षणी, अखेरच्या प्रयोगाच्या वेळी त्यांनी उमेद सोडली नाही. पण त्यांना नियतीची साथ काही लाभली नाही..

मराठी रंगभूमीवर ज्याच्यासाठी पहिल्यांदा शिट्टी वाजली, जो क़ायमच या क्षेत्राचा लाडका होता, आपल नाव शेवटी लावण्याची प्रथा सुरु करणारा पहिला कलाकार अभिनेता, स्वतःला रंगभूमीवरचा पहिला नाही तर अखेरचा सुपरस्टार म्हणवणारा पण अखेरचा सुपरस्टार असून सुध्दा सगळ्यांच्या आधी, सर्वात पहिले जगाच्या रंगभूमीवरुन Exit घेणारा पहिला सुपरस्टार म्हणजेच

आणि  आणि  आणि.......

डॉ. काशिनाथ घाणेकर..

धन्यवाद!

©आनंद अरुण लेले.