किल्ले पुरंदर, अति रम्य सुंदर

माझ्या आठवणीतील एक संस्मरणीय किल्ला- पुरंदर. पुणे शहरापासून अवघ्या 2 तासाच्या अंतरावर हा किल्ला वसलेला आहे. नारायणपूर येथून पुढे जाताना हा किल्ला दृष्टीस पडतो. वज्रगड़ाच्या बरोबर समोर हा किल्ला आहे. हे दोन्ही गड़ जुळे गड़ म्हणजेच Twins Fort म्हणून ओळखले जातात. या वज्रगड़ावरुनच तोफेच्या मुघल बादशहा आदिलशहा याच्या सैन्यतील दिलेरखान व जयसिंगराजे यांनी शिवाजी महाराजांनी जिंकलेल्या पुरंदर किल्ल्यावर तब्बल ४० ते ५० हजार फौजेनिशी आक्रमण केले होते. फक्त सातशे मावळ्यांच्या साहाय्याने त्यास चोख प्रत्युत्तर देताना महाराजांच्या सैन्यातील मातब्बर सरदार मुरारबाजी देशपांडे हे धारातीर्थी पडले. अशी ही शूर सरदार मुरारबाजी यांची ख्याती. त्यानंतर शिवाजी महाराजांनी जयसिंगाशी बोलणी करून दिनांक ११ जून १६६५ साली पुरंदरचा तह घड़वून आणला. इतिहासात अतिशय प्रसिद्ध असा पुरंदरचा तह आहे. यासाठी महाराजांनी आपल्याकडील जवळपास २५ किल्ले या तहासाठी सोडले. जे त्यांनी नंतर पुन्हा जिंकले.


अतिशय घाटातील रस्ता पार करून आपण पुरंदर किल्ल्याच्या बाहेरील प्रवेशद्वाराकड़े पोहोचतो. येथे सैन्याच प्रशिक्षण तळ आहे. जिथे आपले ओळखपत्र दाखविल्यावरच किल्ल्याच्या आवारात आपल्याला प्रवेश मिळू शकतो. पुरंदर किल्ल्यावर जवळपास सैन्याचे 350 ते 400 जवान तैनात आहेत. बाहेरील प्रवेशद्वाराकडून थोड़ा रस्ता पार करून आपण किल्ल्याच्या पायथ्याशी पोहोचतो. त्या भागात सुद्धा सैन्याचे जवान पहारा सतत देत होते. किल्ल्याचा पायथाच इतका सुंदर आणि नीटनेटका आहे. तेथून थोड़ पुढे गेल्यावर हुतात्मा शंभु राजे यांचे जन्मस्थान आहे. किल्ल्याचा पायथ्याशी पुरंदर च्या लढाईत आपल्या प्राणांची आहुति दिलेल्या मुरारबाजी यांचे स्मारक ही आहे. पायथ्याशी फोटोग्राफी करता येते पण किल्ल्यावर जाताना मोबाईल आणि कैमेरा नेंण्यास बंदी आहे. किल्ला हा चढायला अतिशय सोप्पा आहे. पाउलवाटेप्रमाणे त्याचे चढ़ण असल्याने फारसा थकवा जाणवत नाही. चढायला सुरुवात केल्यापासून ते किल्ल्यावर पोचेपर्यंत साधारण अर्धा ते पाऊण तास लागतो. किल्ल्यावर पोचल्यावर तेथे एका बाजूस सावलीच्या ठिकाणी थोड़ा आराम करून पुन्हा चढायला सुरुवात करायची. 


तिथे काही असे ही प्रवासी भेटले ज्यांना या किल्ल्याबद्दल फारशी माहिती नव्हती पण तरीही ते अभिमानाने सांगत होते की याच खिंडीत लढताना बाजीप्रभु देशपांडे धारातीर्थी पडले व खाली जे आहे हे त्यांचे च स्मारक आहे. 
किल्ल्याच्या सर्वात मुख्य आणि वरच्या टोकाला भगवान महादेवांचे सुंदर मंदिर आहे. त्यामुळे मुख्य किल्ल्यापासून चढून तीथपर्यंत जायला अजून अर्धा तास लागतो. ते चढ़ण थोडेसे कठिण आहे. पण एकदा वरच्या टोकाला पोचलो आणि भगवान शंकराचे दर्शन झाले की सगळा शिणवठा दूर पळतो. मंदिराच्या आवारात थोडावेळ बसायचे की पुन्हा खाली उतरायला सुरुवात करायची.


संपूर्ण किल्ल्याच्या पायथ्याशी किंवा किल्ल्यावर कुठेही कचराफेक, घाणेरडेपणा नाही. किल्ल्याच्या कुठल्याच दगड़ावर प्रेमी युगुलांचे कोरीव काम नाही. सगळे कसे टापटीप, नीटनेटके आणि स्वच्छ. सगळीकडे सैन्याचे जवान तैनात असल्याने किल्ल्यास भेट देण्यास येणारे लोक सुद्धा या गोष्टीची खूप दक्षता घेतात. बाकी किल्ल्यांची आज जी अवस्था आहे ती पाहता मला अस वाटत की सरकारने सर्वच किल्ल्यांवर असे जवान तैनात करावेत जेणेकरून आपल्या वास्तुंचे सौंदर्य जपले जाईल. इतिहासात अनेक लढाया प्रसिद्ध आहेत. तसेच जिवा महाला, बाजीप्रभु देशपांडे, तानाजी मालुसरे, नेताजी पालकर, मदारी मेहतर यांसारखे अनेक वीर योद्धे ही प्रसिद्ध आहेत. पण पुरंदर किल्ल्यासाठी लढताना वीरगती प्राप्त झालेले मुरारबाजी आणि पुरंदरच्या प्रसिद्ध तहाबाबत क्वचितच बोलल जातं आणि त्याबाबत फारच कमी लोकांना माहित आहे.

⛳जय भवानी। जय शिवाजी।⛳


धन्यवाद


आनंद लेले