श्यामची आई - एका बेस्टसेलर पुस्तकाचे अंतरंग

आई, एक अशी व्यक्ती केवळ जिच्यामुळे आपण हे सुंदर जग बघू शकतो.. नवनिर्मिती आणि सृजनाची शक्ती ही ईश्वरानंतर त्याने जर कोणास प्रदान केली असेल तर ती आई.. मनुष्यरुपी देहास या जगात अवतरीत करणारी एकमेव शक्ती म्हणजे आई.. जिच्या अधरी अमृत आणि नयनी पाणी असते ती स्त्री जन्म प्राप्त झालेली एकमात्र व्यक्ती म्हणजे आई. 

श्यामची आई हे जगातील कुठल्याही आईचे प्रातिनिधिक स्वरूप आहे का? तर नाही.. पण आई कशी असावी किंवा असली पाहिजे याच मूर्तिमंत उदाहरण आपल्याला ज्या आई कडे बघून मिळतं, त्या देशाच्या स्वातंत्र्य चळवळीतील एक थोर, श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व अर्थातच साने गुरुजी यांची आई. लाडाने तिला बयो म्हणत असत, पण ती फक्त श्यामची आई झाली का? नाही तर ती अख्ख्या जगाचीच बयो होती. पुस्तकात असणाऱ्या या ओळी भविष्यात किती सार्थ आणि ख-या ठरतात. कारण आता आपण हे बेस्ट सेलर पुस्तक व त्याचं अंतरंग पडताळतोय.. पडताळतोय हा शब्द चुकीचा ठरेल. ते वाचताना त्या पुस्तकात मंत्रमुग्ध होऊन हरवून जात परत स्वतःला चाचपडतोय असं म्हणणं काहीसं योग्य ठरेल. कृष्णाचा मित्र सुदामा याला जसे अपार कष्ट आणि अठरा विश्व दारिद्रय होतं अगदी तशीच काहीशी अवस्था या श्यामच्या आईची, बयोची होती. पण अशा बिकट परिस्थितीत सुद्धा तिने कोणापुढे कधी हात पसरले नाही किंवा श्यामला पसरू दिले नाहीत. ''देणा-याने देत जावे, घेणा-याने घेत जावे,घेता घेता एक दिवस देणाऱ्याचे हात घ्यावे'' ह्या विं.दा.च्या कवितेतील ओळीच आठवतात. देणा-याचे हात म्हणजे दान किंवा काहीतरी देत राहण्याची वृत्ती घ्यावी. आपल्याकडे काहीही नसताना देखील जगाला फक्त देत राहणारी श्यामची आई ही जणू साक्षात "गजांत लक्ष्मी"च होती. आपण जगाला सतत काहीतरी देत राहावे, नुसती घेऊपासरी वृत्ती ठेऊन आपण या जगाचे मिंधे होऊ नये अशी शिकवण देणारी श्यामची आई..

पाप हे क्षणापुरते हसते व अनंतकाळपर्यंत रडते. त्यामुळे चांगले काम करताना लाज मुळीच बाळगू नये, त्याऐवजी ही लाज आपण पाप करताना बाळगायला हवी असे सांगणारी, या जगात जे काही कराल ते अत्यंत नीटनेटके व यथासांग करा, अर्धवट किंवा थातुरमातुर काही नको. जगातली पुष्कळ दुःखे ही ह्रदयात असलेल्या दारिद्रयामुळेच उत्पन्न झाली आहेत. ह्या वाक्याची उकल करून सांगायची झाली तर पुस्तकातील एक संदर्भ नक्कीच देता येईल. पायाला घाण किंवा माती लागू नये म्हणून जसा जपतोस तसेच मन दूषित होणार नाही याची सुद्धा भविष्यात काळजी घे ही लहानपणीच श्यामला दिलेली शिकवण. श्यामसाठी त्याची आई ही साक्षात भगवंतच होती, जिला बघितल्यावर त्याची सर्व दुःखे हरपत असत. आपल्या मुलाला पोहता येत नाही म्हणून श्यामला धपाटे देऊन मित्रांकरवी विहिरीत ढकलणारी किंवा त्यात उडी घेण्यास प्रवृत्त करणारी प्रसंगी कठोर वाटते. पण आजकालच्या जगात इतके गुळूमूळू राहून चालायचे नाही. जो मुलगा अंगणात असलेल्या विहिरीत उडी घेण्यास घाबरतो तो या भवरोगाने ग्रासलेल्या अथांग महासागरात कसा तरुन जाईल या काळजीपोटी ती कठोर होते आणि वरवर रागे भरते. आपला मुलगा आत्ता रडला तर चालेल पण तो भविष्यात रडता कामा नये किंवा जगाने त्याला नावे ठेऊ नये हीच भावना त्यामागे होती. त्यामुळे श्यामची आई ही त्याच्यासाठी संतच होती. संत जसे आपले बोट धरून या भवसागरात एखाद्या दीपस्तंभाप्रमाणे आपल्याला वाट दाखवत आपले मार्गक्रमण सुरू ठेवतात अगदी तसेच श्यामची आई त्याला घडवत होती.

श्यामची आई अशी होती म्हणूनच बालपणात किंवा भविष्यात अनेकदा सद्गतीत हृदयाचा श्याम आपणास बघायला मिळतो. बाहेरच्या जगात वावरताना आपलं कौतुक, वाहवा किंवा स्तुतीसुमने गायली जावीत या उद्देशाने केलेलं कुठलंही काम हे श्यामच्या आईसाठी त्याज्यच होय. याचा संदर्भ दुर्वांची आजी या कथेत सापडतो. पण सासु-सुनांमधील भांडणे ही एखाद्या डेली सोप प्रमाणे नव्हे तर श्यामची आई पुस्तकामध्ये वर्णन केल्याप्रमाणे असावीत असं वाटतं. अत्यंत क्षणिक राग आणि तो व्यक्त करण्याची पद्धत सुद्धा अतिशय गुणात्मक. भांडण संपल्यावर लगोलग आपल्या सासूची माफी मागणारी सून, आणि तितक्याच उदात्त अंतःकरणाने तिला माफ करणारी व शतायुषी हो असा शुभाशीर्वाद देणारी ही सासु-सुनेची अदभुत जोडी आत्ताच्या काळात एकमेकींच्या नावाने सतत मरतोडे घालणा-या सासवासुनांच्या जमान्यात बघायला मिळणं केवळ दुर्लभ! वाटेत असलेल्या वाटसरू महारीणिला मदत करून तीच पोट भरणारी श्यामच्या आईने तत्कालीन कर्मठपणावर घाव घातला आहे. पांडुरंगाची भक्त ही यशोदा तिच्या कृतीतून, आचरणातून शोभून दिसते. तो पांडुरंग जसा सर्वांचा झाला तसेच आलेल्या प्रत्येकाला आपलं म्हणत ही माऊली सर्वार्थानेच जगाची बयो ठरली. अशा बयोवर कितीही बायोपिक काढले तरी त्याला साक्षात श्यामच्या आईची सर ही असूच शकत नाही. अहंकाराच्या अगणित राशी वितळवण्याचे सामर्थ्य हे पराकोटीच्या निस्वार्थ प्रेमात असते जे तिच्यात होत आणि श्यामची आई ही तर कर्मयोगाच्या प्रखर भट्टीत अनुभवाने, अफाट कष्टाने तावून सुलाखून निघालेलं 24 कॅरेट शंभर नंबरी सोनंच होतं.   तिची अपार माया, प्रेम, वात्सल्य आणि ममता हे बांधून ठेवणार नव्हतं तर मोकळीक देणारं होतं.

बेस्टसेलर पुस्तकांच्या या अलौकिक पंक्तीत स्थान ग्रहण करण्याचे सामर्थ्य या पुस्तकाचे नक्कीच आहे. पण ते पुस्तक बेस्ट सेलर आहे हे ठरवण्याची सुद्धा माझी पात्रता नाही असं मला वाटतं. श्यामची आई म्हणजे संस्कारांची भरभक्कम शिदोरीच होती जी श्यामच्या आयुष्यभराला पुरली आणि आता वाचकांच्या आयुष्यभराला पुरेल. श्यामच्या आईने श्यामवर योग्य त्या सर्वच संस्कारांचे बीजारोपण वेळोवेळी, पदोपदी, आयुष्याच्या प्रत्येक टप्प्यावर केले. पण जसा श्याम घडण तिला अपेक्षित होतं अगदी तसाच तो घडला का? श्याम म्हणजे कृष्ण. कर्मयोगावर चालत असताना या धूर्त आणि लबाड जगात वावरताना जो या जगाची लबाडी ओळखेल आणि थोपवेल असा श्याम तिला कदाचित अपेक्षित असावा. "द्रौपदीसी बंधू शोभे नारायण" या गाण्यातील नारायण अर्थातच कृष्णरुपी श्याम तिला अपेक्षित असेल. पण हा श्याम फक्त प्रेम, माया, वात्सल्य, उदारता आणि हळवेपणाने युक्त असा घडला. स्वातंत्र्यसंग्राम किंवा स्वातंत्र्योत्तर काळात मनाने अत्यंत हळवा आणि ह्रदयाने अत्यंत सद्गतीत असलेला श्याम हा या लढाईत थकलेला किंवा भौतिक परिस्थितीने उद्विग्न झालेला बघावयास मिळतो. पण हा यश्वदेचा श्याम असल्याने ते प्रेम, ती आपुलकी, माया ही त्याच्या ठायी ही तितकीच अपार होती. लीला करणाऱ्या किंवा पराक्रमी कृष्णाऐवजी या श्यामने कदाचित योगेश्वर कृष्ण होणं अधिक पसंत केलं असावं. या किंवा कुठल्याही बेस्ट सेलर पुस्तकाचे अंतरंग हे त्याच्या किती आवृत्ती निघाल्या, आपल्या पुस्तकाच प्रमोशन अलका कुबल-आठल्ये किंवा इतर कोणी अभिनेता-अभिनेत्री करतेय का? किंवा बाजारात त्याला काय किंमत मिळाली आणि त्याच्या किती प्रति वितरीत झाल्या याने कधीच आनंदित होत नसतं. किती अधिक जणांनी हे पुस्तक वाचलंय त्याहीपेक्षा जितक्या जणांनी हे पुस्तक वाचलंय त्यातल्या काहींच पाषाणरुपी ह्रदय द्रवलंय, पाझरलय का? किंवा श्यामची आई वाचताना एखाद्याच अंतरंग हे जशी तुरटी फिरवावी याप्रमाणे खरंच ढवळून निघालं आहे का किंवा शुद्ध झालं आहे का? त्या पुस्तकाने आपल्या मनाचा ठाव घेतला आहे का? किंवा ते वयाच्या कुठल्याही टप्प्यावर वाचताना आयुष्याला एक नवकलाटणी, दिशा व प्रेरणा मिळाली आहे का यानेच त्या पुस्तकाची योग्यता ही बेस्टसेलर म्हणून सिद्ध होत असते. श्यामची आई (श्यामच्या मुखातून) वाचत असताना काही काळ मन हेलावतं किंवा ह्रदय सद्गतीत होतं तर साक्षात श्यामची आई ही मुळात किती अतिदिव्य असेल याची आपण कल्पनाच करू शकत नाही. श्यामची आई या पुस्तकाच्या बेस्ट सेलर असण्याची इति कर्तव्यता सुद्धा यातच असावी...

©® - आनंद लेले..✒️

स्पर्शपालवी - एक अनुभूती

लहानपणी विज्ञान या विषयात वेगवेगळ्या वस्तूच्या शरीरास झालेल्या स्पर्शास शरीर कसे प्रतिसाद देते याबद्दल आपल्याला शिकवले होते.. त्या संज्ञेस *चेतनाक्षमता* असे त्यावेळी म्हणायचो. उदाहरणार्थ लाजाळूच्या पानांस आपण हाताने स्पर्श केला असता त्याची पाने आपोआप मिटतात. हे झाले वृक्षांच्या बाबतीत, त्यांना सुद्धा इतके स्पर्शज्ञान असते..

 प्राथमिक  किंवा माध्यमिक शालेय जीवनात शाळेतल्या बाईंनी, सरांनी पाठीत दिलेला धपाटा असेल किंवा मग चांगल्या मार्कांनी उत्तीर्ण झाल्यावर त्याच पाठीवर दिली गेलेली शाबासकी असेल, या दोन्ही स्पर्शांतल्या भावना जरी वेगळ्या असल्या तरी त्यामागचा हेतू, उद्देश किंवा प्रेम हे सारखंच असतं. आपण चंचल किंवा द्विधा मनस्थितीत असताना आपल्या आवडत्या व्यक्तीच्या खांद्यावर नुसती हनुवटी टेकवली तरी मनास आराम मिळतो. "पाठीवर हात ठेऊन फक्त लढ म्हणा" हे नुसतं वाचून आपला कणा ताठ होतो तर त्या स्पर्शात काय जादू असेल? 

काही व्यक्ती अशा असतात ज्यांना दिसत नाही, ऐकू येत नाही किंवा बोलता येत नाही अशी माणसे फक्त स्पर्शज्ञानावरून अंदाज घेत घेत गोष्टी अनुभवत असतात हे आपण राणी मुखर्जीच्या ब्लॅक या सिनेमात बघितलंच आहे. नारायण धारप यांच्या सीमेपलीकडून या कथासंग्रहातील पशु आणि सुंदरी या कथेत अवकाशातून कुठल्याच जाणिवा नसलेला एक महाकाय विचित्र पशु *जझब* पृथ्वीवरील एका जागेत स्वतःच ठाण मांडून बसलेला असतो आणि त्याच्या विभागात येणारी प्रत्येक व्यक्ती विचित्र दृश्य आणि स्मृती यांचा प्रकोप होऊन मरत असते. परंतु जेव्हा एक दृष्टीहीन, मूक-बधीर मुलगी जेव्हा या जझबच्या सहवासात येते तेव्हा त्याच्या दिव्यस्पर्शाने तिला दृष्टी, वाचा आणि ऐकण्याची क्षमता ही सामान्य माणसाप्रमाणे पूर्ववत होतेच आणि तिच्या निरागस व निर्मळ स्पर्शामुळे हा जझब पृथ्वी सोडून त्याच्या अवकाशात परततो.. 

अजून सोप्प्या पद्धतीने सांगायचं झालं तर कोई मिल गया मुव्ही मध्ये जसा अंतराळातून आलेला जादू नावाचा एलियन रोहित म्हणजेच हृतिक रोशनला त्याच्या नुसत्या स्पर्शाने बरा करतो अगदी तसंच काहीसं...एखाद्या धार्मिक ठिकाणी किंवा तीर्थक्षेत्री जातो आणि त्या देवतेच्या चरणी नतमस्तक होतो तेव्हा ती प्रत्यक्षात आपल्याला जणू आशीर्वाद देत आहे अशी भावना निर्माण होऊन आपल्या मनाला एक निरंतर समाधान मिळत असते. हीच असते दिव्यस्पर्शाची परम अनुभूती😊🙏🏻

©® - आनंद लेले✒️

माझ्या मनातील मराठी रंगभूमी

"रंगभूमी". या नावातच सगळा अर्थ दडलेला आहे. रंग आणि भूमी. ज्या भूमीवर साहित्य, कला, अभिनय, गायन, वादन, नृत्य, नाट्य अशा अनेक आविष्कारांची विविध दालने कलाकारांसाठी खुली होतात. ज्या जागेवर विविध कलाविष्कारांच्या माध्यमातून रंग भरले जातात किंवा मग चहू आसमंतात उधळले जातात अशी एक जागा. रंगभूमी ला इंग्रजी मध्ये थिएटर असं म्हणतात. आता थिएटर म्हटलं की आपल्या डोळ्यासमोर काय येतं एक सभागृह जिथे जमिनीपासून थोड्या उंचीवर असलेला स्टेज त्याच्या मागच्या बाजूला लाल रंगाचा पडदा, वरती विभिन्न प्रकारचे आडवे तिडवे जोडलेले रंगीबेरंगी लाईट्स. नाटक सुरू होण्या अगोदर स्टेजचा पडदा पूर्णपणे झाकोळला असतो. नाटक सुरू झाल्यावर पडदा दोन्ही बाजूने ओढला जातो आणि दोन्ही बाजूने वरच्या बाजूला महिरपी आकारात गुंडाळून खाली सरळ सोडला जातो. पहिल्या आणि दुसऱ्या अंकानंतर मध्यंतरात आणि नंतर हा पडदा दोन वेळा पडतो म्हणजे पुन्हा एकदा ही रंगभूमी पडद्यामागे झाकोळली जाते. वरच्या बाजूला त्या सभागृहाचे नाव आणि बाजूला रंगभूमीचे 2 मुखवटे🎭. रंगभूमी या शब्दाचा जेव्हा जेव्हा उल्लेख होतो तेव्हा आपल्या डोळ्यासमोर जी रंगभूमी उभी राहते त्याची एक सर्वसाधारण संरचना...

'रंगदेवता आणि रसिक श्रोत्यांना विनम्र अभिवादन करून सविनय सहर्ष सादर करीत आहोत' हे शब्द जिथे कानावर पडतात ती रंगभूमी. रंगभूमी किंवा नाटकाचा जन्म हा सर्वांत आधी युरोपमध्ये झाला. म्हणजे 16 व्या शतकात अगदी शेक्सपिअर पासून ती अस्तित्वात होतीच पण 20 व्या शतकाच्या मध्यात Bertolt Brecht यांची ब्रेख्तियन म्हणजेच एपिक रंगभूमी उदयास आली. त्यात ब्रेख्त यांचे काही सिद्धांत होते त्यांच्या काही व्याख्या होत्या. पण अशा पद्धतीने ही रंगभूमी पुढे काळानुरूप बदलत गेली. रंगभूमीची इति कर्तव्यता ही नाटकात जास्त आहे असं मला वाटतं. रंगभूमीवर अनेक कला सादर केल्या जातात पण नाटक हे रंगभूमीच लाडकं बाळ आहे. कारण अभिनयाचा सर्वाधिक कस हा नाटकात लागतो. काळ कुठलाही असो पण आपल अभिनयकौशल्य सर्वांसमोर आणायचे असेल तर कधीही नाटक हेच त्याचे *Live* माध्यम आहे. तिथेच आपला अभिनय तसेच अभिनय म्हणजे नक्की काय हे आपल्याला ख-या अर्थाने कळू लागते. नेपथ्य हे रंगभूमीच दृश्य स्वरूप आहे. नेपथ्य म्हणजे ज्या गोष्टी मुळात अस्तित्वात नाहीयेत त्या कुठल्यातरी चिन्हांकित माध्यमातून दाखवून सूचित करणं म्हणजे नेपथ्य. *"जे कुठलेही विशेष पथ्य न पाळता नाटकातील प्रेक्षणीय स्थळांकडे आपल्याला नेतं ते नेपथ्य".* नेपथ्य रंगभूमीला दृश्य स्वरूप आणत तर नाटक हे त्या रंगभूमीला जिवंत करते. असे अनेक कलाकार होऊन गेले आणि आताही आहेत ज्यांनी अतिशय तन्मयतेने, मनापासून रंगभूमीची, रंगमंचाची सेवा केली आहे आणि फक्त रंगभूमीच्या प्रेमापोटी आपलं आयुष्यच पणाला लावलं आहे. काही जणांसाठी रंगभूमी म्हणजे काही दिवसांचा, क्षणांचा मोह आणि अप्रूप आहे. काही जणांसाठी रंगभूमी हे अभिनय शिकून तिथून पुढे अधिक प्रसिद्ध होऊन चित्रपटसृष्टीत किंवा छोटया पडद्यापर्यंत पोचण्याची एक पायरी किंवा वहिवाट आहे. काही जणांसाठी रंगभूमी म्हणजे एक आवड जपली जावी आणि नाटकातून मिळणाऱ्या पैशातून आपला खर्च सुटावा यासाठी बघितलं जाणार साधन आहे पण हीच रंगभूमी म्हणजे काही लोकांकरीता आयुष्यभराची एक न संपणारी साधना आहे...

उत्स्फूर्त कलाकारांसाठी रंगभूमी ही कधीच एक विशिष्ट जागा नसते. आपल्याला उपलब्ध असलेल्या जागेत जे त्यांचा अभिनय कुठल्याही दडपणाशिवाय साकार करू शकतात अशी कुठलीही जागा म्हणजे रंगभूमी. माझा एक मित्र आहे महेश गोळसे. मध्यंतरी आम्ही एकदा एका प्रोजेक्टच्या निमित्ताने उदित नावाच्या मित्राच्या घरी भेटलेलो.. प्रोजेक्ट वर चर्चा संपल्यावर कविता वाचायला सुरवात झाली. त्यानंतर उदित ने एकपात्री प्रयोग सादर केला. त्यानंतर महेशला स्फुरण चढलं आणि त्याने सुद्धा कर्णाचा एक भाग सादर केलं. वास्तविक पाहता उदितच्या घरी त्याच सादरीकरण बघणारे आम्ही दोघेच जण होतो. पण महेश किंवा उदित याला असं मुळीच वाटलं नाही, किंवा फक्त 2 जणांसमोर आपली कला काय सादर करायची असा प्रश्नही त्यांना मुळीच पडला नाही. त्यांच सादरीकरण बघून मला असं जाणवलं की आत्ता या क्षणी त्यांच्यासमोर 100 माणसे बसली आहेत अशा पद्धतीने भूमिकेत पूर्णपणे घुसून आणि स्वतःला विसरून ते अभिनय करत होते. ते फार प्रसिद्ध किंवा मोठे कलाकार असले किंवा नसले तरी अभिनय किंवा नाटकाबद्दलचा त्यांच्या प्रेमाला जे कायम न्याय देतात ते माझ्या दृष्टीने खरे कलाकार.. त्यांच्यासाठी उदितच घर हीच जणू त्यांची रंगभूमी होती. अशा मानसिकतेने जर प्रत्येक कलाकाराने काम केलं तर हे संपूर्ण जग हीच ते करीत असलेल्या नाटकाच्या प्रयोगाची एक शाळा आणि रंगभूमी आहे.

बदलत्या प्रत्येक काळानुसार रंगभूमीची व्याख्या आणि रंगभूमीबद्दल असलेली प्रत्येकाची व्याख्या ही निश्चितच वेगळी आहे. माझ्यासाठी रंगभूमी ही एका विशिष्ट कलेपुरती मर्यादित नसून ती थोडी व्यापक आहे.. नाटकासोबतच काव्य, अभिवाचन, गायन, निवेदन, चित्र, नृत्य अशा सर्वच लाईव्ह सादर होणाऱ्या कलांना अनन्यसाधारण महत्व आहे. कारण एक गाणं हे सुद्धा त्या कलाकाराला "जीते रहो, गाते रहो" अशी आयुष्यभराला पुरणारी दाद देत असतं, रंगभूमीवर हावभावांच्या माध्यमातून सादर होणारी "एक जिप्सी आहे" ही छोटीशी कविता सुद्धा पूर्ण कार्यक्रमात एक वेगळीच जान आणते. या सगळ्या कला या सुद्धा या रंगभूमीचा अविभाज्य भाग आहेत आणि या स्टार्टर्सप्रमाणे काम करतात. तर नाटक आणि अभिनय हा रंगभूमीवरचा मेन कोर्स आहे. ज्याशिवाय साहित्य रसास्वादाचा लंच किंवा डिनर पूर्ण होऊ शकत नाही. तसेच नाद, संगीत आणि ह्युमर हे त्या डिनर मध्ये एखाद्या Dessert किंवा स्वीट डिश म्हणजेच एखाद्या मिष्टान्नाप्रमाणे काम करत असावेत. कालांतराने याच रंगभूमीचे दोन भागात रूपांतर झाले. एक म्हणजे प्रायोगिक रंगभूमी तर दुसरी व्यावसायिक रंगभूमी. पण सच्चा कलाकारांवर यामुळे कधीच फरक पडला नाही आणि पडणार सुद्धा नाही. कारण  आत्ताच्या हायटेक युगातील कलाकारांनी याच दोन्ही रंगभूमीचा एक सुंदर मिलाफ घडवून आणण्याचा एक उत्तम प्रयत्न केला आणि अनेक नाट्यसंस्थांमधून कोरोनाच्या लॉकडाऊन काळात एक रंगभूमी नव्याने अस्तित्वात आली ती म्हणजे *डिजिटल रंगभूमी*. या रंगभूमीच्या माध्यमातून सुद्धा अनेक दिग्दर्शक, लेखक, निर्माते, नाटककार आणि कलाकारांनी अनेक नवनवीन प्रयोग या डिजिटल रंगभूमीच्या माध्यमातून नुसतेच आपल्यासमोर आणले नाहीत तर ते यशस्वी सुद्धा करून दाखविले. त्यामुळे इतका लेखनप्रपंच करून झाल्यावर त्यातून एकच सारांश निघतो तो असा की ज्याप्रमाणे साहित्यातील कवी संत शिरोमणी तुकाराम महाराज हे विश्वची माझे घर असे म्हणतात, त्याच उक्तीप्रमाणे ख-या कलाकाराच्या दृष्टीने जर बघितले तर हे संपूर्ण जग हीच त्याची रंगभूमी असते. रंगभूमी ही जादुई जागा आहे, तिथे जाऊन परत आलेला मनुष्य नॉर्मल राहत नाही. सातासमुद्रापार एका खचाखच भरलेल्या सभागृहात एक प्रयोग सुरू असतो आणि माझा सिन आता सुरू होणार आहे आणि मी बरोबर आयत्या वेळी टायमिंग साधत धावत पळत बरोबर त्याक्षणी विंगेतून स्टेजवर entry घेतो आणि फक्त त्या एंट्रीवरच टाळ्या आणि शिट्ट्यांचा प्रचंड कडकडाट होऊन सभागृह दुमदुमतं अशी मनोमन केलेली कल्पना हीच माझ्या मनातील सातासमुद्रापार झेंडा रोवलेली मराठी रंगभूमी...

धन्यवाद!

©®- आनंद लेले...✒️

🌎जगाच्या कल्याणा संतांची विभूती🔥🚩

महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक इतिहासातील संत परंपरेचे, संतांचे कार्य फार महत्वाचे आहे. म्हणूनच आज सातशे ते आठशे वर्षांनंतरही त्यांच्या ग्रंथांची लोकप्रियता तिळमात्रही कमी झालेली नाहीये. तेव्हा त्यांच्या वाङमयाची प्रेरणा कोणती, तत्कालीन भौतिक परिस्थितीशी ती कितपत सुसंगत आहे. सर्वसामान्य जनतेच्या अंतःकरणावर या वारकरी पंथाचा इतका विलक्षण पगडा कसा बसला?

ज्ञानेश्वर महाराज यांच्या वाड्मयाचा थाट अगदी निराळा आहे. त्यांच्या वाड्मयात सहानुभूतीचा ओलावा आहे. मानवतेचा आविष्कार आहे. पण त्याचा प्रवाह हा एकमुखी आणि शांत आहे. याऊलट इतर संतांच्या अभंगवाणीत आत्मप्रकटीकरणाची धडपड आहे. त्यांच्या अंतःकरणात सलणारी सामाजिक जीवनातील शल्ये त्यांच्या वाङमयात अधूनमधून डोकावल्याशिवाय राहत नाहीत. परमार्थासाठी प्रपंच सोडून अरण्यवास पत्करण्याची गरज नाही असे सांगणारी ज्ञानेश्वरी ही अध्यात्मिकदृष्ट्या निवृत्तिपर असली तरी सामाजिकदृष्ट्या प्रवृत्तिपरच आहे. साधकाने आत्मशुद्धीसाठी तर सिद्ध पुरुषाने लोकसंग्रहासाठी पण दोघांनीही कर्मे करीतच राहिले पाहिजे. असा गीताप्रणीत कर्मयोगाचाच ज्ञानेश्वरांनी पुरस्कार केला आहे. ज्ञानेश्वरीत जागोजागी ज्ञानी पुरुषांची, आदर्श भक्तांची व स्थितप्रज्ञांची वर्णने आहेत. ही जगावेगळी किंवा लोकविलक्षण नाहीत.. तर व्यावहारिक कर्तव्यनिष्ठेला साजेशी आणि सामाजिक नीतीमत्तेला पोषक अशीच आहेत.

वैदिक धर्माचे उज्ज्वल तत्वज्ञान समाजाच्या अगदी खालच्या थरापर्यंत नेऊन पोचविण्यासाठी ज्ञानेश्वरांनी लोकांच्या मायभाषेत आपल्या अमृतमधुर वाणीने भगवद्गीतेचा भावार्थ सांगितला आणि महाराष्ट्रात भागवतधर्माचे मंदिर उभारले. आपल्या अलौकिक व्यक्तित्वाने व असाधारण वाकचातुर्याने त्यांनी हजारो लोकांची अल्पावकाशात जिंकून घेतली व जीर्ण होत चाललेल्या समाजात नवचैतन्य निर्माण केले. शेकडो वर्षांच्या सामाजिक दडपणामुळे खुरटून गेलेल्या बहुसंख्य लोकांच्या सुप्त आकांक्षा या भक्तिपंथामुळे प्रथमच जागृत झाल्या. अर्थात त्यांना सुद्धा तत्कालीन कर्मठ विचारसरणी असलेल्या अनेक पंडितांच्या विरोधाला सामोरं जावं लागलं, अत्यंत लहानवयात मातापित्यांच छत्र गेलं, अनेक हालअपेष्टा, अपमान सोसावे लागले. पण त्याची परिणीती म्हणजे एक निरागसतेतून एक प्रचंड मोठ समाजमन विकसित होत होतं. मूकं करोती वाचालं! असा अद्भुत चमत्कार घडवून आणून साक्षात रेड्यामुखी वेद वदवले आणि संतांच्या अलौकिक मांदियाळीत एक शकूनच घडवून आणला.

भौतिक दुरावस्था व मानसिक गुलामगिरी यामुळे सामान्य जनता ही जढमूढ आणि अगतिक बनली होती. या केविलवाण्या स्थितीतून तिला मुक्त करण्यासाठी संतचळवळ जन्मास आली. या चळवळीचे कार्यक्षेत्र ब-याच अंशी धार्मिक व सांस्कृतिक होते. कोणत्याही जातीच्या मनुष्याला भक्तीपंथाच्या द्वारा अध्यात्मिक उन्नती साधता येईल, नैतिक सामर्थ्य वाढविता येईल, प्रापंचिक दुःखावर मात करता येईल असा विश्वास या चळवळीने निर्माण केला. सावतामाळी आपल्या व्यवसायाच्या भाषेत अध्यात्माचे सिद्धांत सांगू लागले. तसेच संत चोखोबा, संत गोरा कुंभार आणि संत नरहरी सोनार यांनी सुद्धा आपल्या कर्तव्यकर्मातच भगवंताला शोधलं. जनाबाईंसारखी सामान्य स्त्री ही संत नामदेव यांच्या प्रेरणेने काव्यमय भाषेत पांडुरंगाला आळवू लागली. तसेच कृष्णभक्त संत मीराबाई सुद्धा संत तुलसीदास यांच्या मार्गदर्शनाने श्रीकृष्णाला आळविता आळविता त्याच्या भक्तीत तल्लीन होऊन गेली आणि शेवटी त्याच्यातच विलीन झाली.

आता संत परंपरेतील आणखी एक संत एकनाथ. ह्या सांस्कृतिक पुनरुज्जीवनाचे आद्यप्रवर्तक एकनाथ होत. सोळाव्या शतकातील महाराष्ट्राचे वैचारिक व वाड्मयीन वैभव हा एकनाथांच्या मूलग्राही व सर्वसंग्राहक दृष्टीचा परिपाक आहे. एकनाथांनी ज्ञानेश्वरांचे खंडित झालेले कार्य अधिक उठावदार व व्यापक स्वरूपात पुढे चालू केले. पैठणसारख्या सनातन्यांच्या बालेकिल्ल्यात त्यांनी भागवतधर्माची विजयपताका फडकवली. एकनाथ हे महाराष्ट्रातील उदारमतवादाचे व नेमस्त संप्रदायाचे जनक होत. त्यांचा जीवनक्रम म्हणजे समन्वयवादाचा एक उत्कृष्ट आदर्श आहे. आचारांची शुद्धता राखून त्यांनी कर्मठतेचे बंड मोडले. यवनाने शंभर वेळा अंगावर थुकून सुद्धा त्यांनी आपली स्थितप्रज्ञता सोडली नाही. उलट तू माझ्यावर थुंकलास म्हणून मला 100 वेळा नदीत डुबकीचे पुण्य मिळाले असे ते त्या यवनास म्हणाले.. त्यांचा हा प्रेमळपणा, सौजन्य व मूर्तिमंत शांती हा त्यांच्या व्यक्तीत्वाचा गाभा आहे.

एकनाथांनी ज्ञानेश्वरांचे तत्वज्ञान स्वर्गातून पृथ्वीवर आणले. वेदांत आणि व्यवहार, तत्वज्ञान आणि आचारधर्म याचा त्यांनी बेमालूम मेळ घातला. सर्वात महत्वाचे म्हणजे त्यांनी मराठी वाड्मयाला पांडित्याची प्रौढी आणून दिली. एकनाथ हे खरोखरच शांतीसागर होते. सर्वांभूती परमेश्वर पाहण्याची वृत्ती त्यांच्या रोमारोमात भिनली होती. तरीपण व्यवहारात तारतम्य राखणे, औचित्य सांभाळणे किती अगत्याचे आहे हे त्यांनी निक्षून सांगितले. निर्मळ मनाने आणि निरपेक्ष बुद्धीने केलेला प्रपंच परमार्थरूप होतो असा त्यांच्या निरुपणाचा मतितार्थ आहे.

ब्रह्मानंदी लागे टाळी, कोण देहाते सांभाळी। अशा वृत्तीने रात्रंदिवस पांडुरंगाच्या नामस्मरणात रंगून गेलेले भगवदभक्त म्हणजेच संत तुकाराम. संत तुकाराम हे निवृत्ति पंथाचे उपासक. त्यांनी निवृत्तीची कास धरली. तुकारामांचा भक्तियोग कर्मप्रधानच आहे. त्यात संन्यासवादाला थारा नाही. तुकारामांचा काळ हा मराठी वाड्मयाचा उत्कर्षकाळ होता. तुकरामांचे सर्वच वाड्मय, त्यातील काही आत्मनिवेदनपर व काही उपदेशपर असले तरी प्रासंगिक आणि सहजस्फुर्त आहे.   आज उपलब्ध असलेल्या त्यांच्या साडेचार हजार अभंगात त्यांचे भावसंपन्न व तरलतर अंतर्जीवन साकल्याने प्रतिबिंबित झाले आहे. त्यांच्या क्षणिक वैतागाचे वैराग्यात रूपांतर झाले. त्यांच्या भोळ्या भक्तीला विवेकाने बळकटी आणली. त्यांनी संतवचनाच्या श्रवणाने, वाचनाने आणि मननानेच विचारधन जोडले आणि अनुभवाच्या आगीतून ते तावून सुलाखून घेतले. या दृष्टीने त्यांचे मोठेपण स्वयंनिर्मित आहे. तुकरामांच्या भक्तिभावनेत आत्मविकासाची प्रेरणा आहे. त्यांच्या विचारसरणीत सकसपणा आणि वाणीत रोखठोकपणा आहे. विविध क्षेत्रातील त्यांचे मार्मिक दृष्टांत हे अनुभवाच्या उत्कटतेने स्फुरलेले आहेत. कल्पनाविलासाने नटलेले नाहीत. 

संत एकनाथ तसेच संत तुकाराम यांनी ठिकठिकाणी प्रवृत्ति व निवृत्ति यांचा मेळ घातला आहे. प्रवृत्तिमार्गाचा त्याग व निवृत्तिमार्गाचे आचरण इत्यादी अनेक गोष्टी सत्संगाने अनायसे साध्य होतात. संत तुकाराम यांनी दांभिकतेवर कठोरपणे कोरडे ओढून आपल्या अभंगात सर्वत्र भक्ति, भूतदया, परमार्थ आणि परोपकार यांचा मिलाफ घडवून आणला आहे. 

वारकरी पंथाच्या प्रसाराचे व लोकप्रियतेचे रहस्य हेच आहे की त्यांच्या प्रवक्त्यांत बुद्धी आणि भावना या गुणांचा मनोज्ञ मिलाफ झालेला दिसून येतो. त्यांच्यापाशी विचारांचे वैभव हे कमी नव्हतेच पण भावनेचे ऐश्वर्यही अपार आहे. निष्ठा, त्याग, धैर्य, सहिष्णुता, उदारता इत्यादी गुणांनी त्यांनी लोकांची मने वेधून घेतली होती. संत महंतांच्या भूमिकांत हाच मुख्य फरक आहे. जगावर न रागावता संतांनी लोकनिंदेचे आघात शांतपणे सहन केले. पण त्यांची ध्येयदृष्टी अणुमात्र टळली नाही. म्हणूनच ते  सर्वांचे आवडते आणि जनप्रिय झाले.

संत रामदास यांनी या अध्यात्मरुपी मंदिरावर पताका फडकवली. संत रामदास यांच्या वाङमयात प्रपंचनिष्ठा, व्यवहारधर्म व राजनीती यांना फार मोठे स्थान आहे. पण तरी त्यांनी परमार्थाचा आग्रह सोडला नाही. व्यवहारात पुष्कळदा गुणावगुणांचा विपर्यास होतो. त्याबाबतीत सावधानता राखली पाहिजे. निवृत्ति हवी पण निष्क्रियता नको. वैराग्य हवे पण करंटेपणा नको. उपासना हवी पण एकदेशीपणा नको. चातुर्य आणि चतुरस्त्रता, विवेक आणि कार्यक्षमता, धैर्य आणि आक्रमणशीलता, लोकसंग्रह, सदाचरण, शीलवान आणि संघटना इत्यादी गोष्टींवर त्यांनी भर दिला. वयाच्या 12 व्या वर्षी फक्त एका श्रीरामाच्या भरवशावर  घराबाहेर पडून ऊन, वारा, पाऊस, तहान, भूक, वस्त्र, निवारा याची पर्वा न करता गायत्री पुरश्चरण आणि अखंड बलोपासना व रामभक्तीच्या जोरावर ते 24 व्या वर्षी स्वयंसिद्ध झाले. मार्गदर्शन करायला कोणीही गुरू उपलब्ध नसताना मनाची होणारी तळमळ आणि चरफड ही करुणाष्टके आणि मनाचे श्लोक यांच्या माध्यमातून मांडली. आयुष्यात कसं वागावं आणि सतत धावणाऱ्या व भरकटणा-या मनाला कसं काबूत ठेवावं हे त्यांनी सर्व ग्रंथांचा राजा म्हणून संबोधल्या जाणा-या सार्थ श्रीमत दासबोधाच्या माध्यमातून जगाला निक्षून सांगितलं.

समर्थ रामदासांनी महाराष्ट्राला व्यवहारधर्म शिकवला. त्याबरोबरच धर्मस्थापनेसाठी परकीय आक्रमणाचा धडाडीने प्रतिकार करण्याची प्रेरणा दिली. हरिकथा निरूपण, राजकारण, सावधपण व साक्षेप ही संत रामदासांची चतु:सूत्री आहे. रामदासांच्या वाक्प्रवाहात प्रक्षोभक तेज आहे. एकनाथ आणि रामदास हे दोन्ही भिन्न पिढ्यांचे प्रतिनिधी होते. दोघांचेही कार्य मौलिक स्वरूपाचे होते. एकनाथांची वृत्ती शांत व सौम्य होती. रामदासांचा स्वभाव निर्भीड व सडेतोड होता. एकनाथांनी समाजाच्या अंतरंगाची निगा राखली तर रामदासांनी बाह्य जीवनाला बळकटी आणली. त्यामुळेच शिवाजी महाराज स्वातंत्र्यवादाचे प्रणेते ठरले. रामदास राष्ट्रवादाचे प्रवक्ते बनले. 'तुका म्हणे तोचि संत। जो सोशी जगाचे आघात' 'सामर्थ्य आहे चळवळीचे' 'मराठा तितुका मेळवावा' 'आधी गाजवावे तडाके, मग भूमंडळ धाके' यासारखी प्रतिकाराची आणि पराक्रमाची शिकवणच सर्वांना अधिक स्फूर्तिदायक वाटली. रामदासांच्या महाराष्ट्र धर्माच्या अनुरोधाने नव्या राष्ट्रवादाची उभारणी झाली..

विश्व हे असं आहे की तुम्ही भौतिक, आत्मिक, कायिक, वाचिक, मानसिक पातळीवर कितीही तुमची शक्ती लढवा. पण वैश्विक पातळीवर भगवंताचीच सत्ता काम करते. ख-या प्रतिभेची कदर नसणं आणि मुळात प्रतिभा नसलेल्या लोकांनाच डोक्यावरून मिरवणं हे कलियुगात पूर्वापार चालत आलंय आणि या सगळ्याचा सुयोग्य मेळ जमणं आणि हे सगळं चुकीचं आहे हे माहीत असून देखील त्यावर अंधविश्वास ठेवणं ही कलियुगातील सफल जीवनाची चतु:सूत्री आहे. म्हणजे अचानक साक्षात्कार झालेल्या आणि लोकांचे भविष्य सांगणा-या कोणत्याही 60 ते 70 वर्षाच्या बाबा मंडळींचे कार्यक्रम मन लावून बघणं आणि वयाच्या फक्त 12 व्या वर्षी आत्मप्रकटीकरणाच्या तळमळीतून आणि धडपडीतून जन्मास आलेल्या, जिला आपण सर्व ग्रंथांची आई मानतो ज्यात निरूपण, ध्यान, ज्ञान-विज्ञान, कर्म, संन्यास, सांख्य आणि अक्षरब्रह्मयोगाचे वर्णन आहे अशी भावार्थदीपिका अर्थातच ज्ञानेश्वरी🚩🙏🏻 ज्यावर वक्तव्य करण्याचीही आपली योग्यता नसतानाही जेव्हा त्यावर लोकं भाष्य करतात आणि म्हणतात की वयाच्या मानाने बरं लिहिलंय... प्रत्येक गोष्टीचे 5 अर्थ असतात. मतितार्थ, भावार्थ, ध्वन्यार्थ, शब्दार्थ आणि स्वार्थ.. या पलीकडे जाऊन संत मंडळींनी जो परमार्थ साधलाय आणि अलौकिक अशा ग्रंथांच्या माध्यमातून आम्हाला उपलब्ध करून दिलाय. संतांचे ग्रंथ हे त्यांनी आपल्याला दिलेल्या मृत्युपत्राप्रमाणे आपण सांभाळले पाहिजेत कारण या पुढील घोर कलियुगात तेच आपल्या कामी येणार आहेत. एकीकडे आपण स्वसंरक्षणार्थ व स्वहितासाठी विविध प्रकारचे धागे, दोरे, गंडे बांधतो आणि ज्यांनी समस्त विश्वाला व्यापून ठेवलंय असा विश्वपट ब्रह्मदोरा म्हणजेच ही संत मंडळी यांना आपण विसरुच कसं शकतो!

सृष्टी शून्यापासून निर्माण झाली. आपलीही मूळ स्थिती तीच आहे म्हणून आपण शून्याकडे जाण्याचा प्रयत्न करावा, शून्याकडे म्हणजेच आपल्या अंतरंगात.. थोडक्यात काय तर स्वानंदात स्वस्थ राहावे. मनात अशांतता असेल तर ती जगात कुठेही मिळायची नाही. त्यामुळे चिरंतर आनंद मिळवण्यासाठी मनाचे निरंतर समाधान होणं गरजेचं आहे. भगवंताचा आनंद फार बलवत्तर आहे. "देवाचिये द्वारी उभा क्षणभरी, तेणे मुक्ती चारी साधियेल्या" सरूपता, सलोकता, समीपता आणि सायुज्यता या चारी मुक्ती मिळवून मिळालेल्या या जन्मातच या देहाचे सार्थक करणे याच साठी तर सर्व संतांनी अट्टाहास केला.. जसा आजार हा मुळापासून बरा व्हावा म्हणून काही वेळेला आपण यज्ञातील विभूती लावतो. तसेच मानवजातीला झालेल्या भवरोगाच्या आजाराचे समूळ उच्चाटन होऊन या समस्त विश्वाचे कल्याण व्हावे याच कारणे "जगाच्या कल्याणा, संतांची विभूती"

©® - आनंद लेले...✒️

🩸रक्तयज्ञ – (450ml जिंदगी के)💉’

आपण दिवसभरात जे काही खातो, पितो त्यावर आपल्या शरीराद्वारे त्या खाल्लेल्या अन्नावर प्रक्रिया होऊन रक्ताची निर्मिती होते. ही प्रक्रिया अखंड चालू असते. पण अनेकदा अपघात झाल्यावर त्यात अपघातात बराचसा रक्तस्त्राव झाल्याने, एखाद्या असाध्य किंवा दुर्धर आजारामुळे किंवा एखादी शस्त्रक्रिया करताना जर रक्ताची गरज भासली तर हे रक्त दुस-या व्यक्तीकडूनच घ्यावे लागते. त्यामुळे अशा वेळेस रक्तदानाची तीव्र निकड भासू शकते. म्हणूनच रक्तदानाला आजच्या जमान्यात सर्वश्रेष्ठ दान म्हणून संबोधण्यात येते.

आपत्तिजनक परिस्थिती कधी निर्माण होईल हे आपण सांगू शकत नाही. आजकाल ब-याच व्यक्ती हिमोफिलीया तसेच थैलसीमिया यांसारख्या दुर्धर आजाराशी झुंज देत आहेत. थैलसीमिया या आजारात त्या व्यक्तीच्या शरीरातील रक्त हे दर तीन आठवडयांनी बदलावे लागते. तसेच ल्युकेमिया म्हणजेच रक्ताचा कॅन्सर या रोगात सुद्धा रुग्णाला रक्ताची अधूनमधून गरज भासते. त्यामुळे ज्या व्यक्ती सशक्त, सुदृढ़ आणि निरोगी आहेत त्यांनी एका ठराविक कालावधीनंतर रक्तदान करणे गरजेचे आहे. साधारण व्यक्तीच्या शरीरात दर 24 तासांनी नवीन रक्त तयार होत असते. निरोगी व्यक्तींद्वारे केलेल्या रक्तदानाचा उपयोग गरजू रुग्णांचे जीवन वाचविण्यासाठी केला जातो.

18 वर्षांवरील कोणीही व्यक्ती हा रक्तदान करू शकते. एक निरोगी व्यक्ती दर 3 महिन्यांच्या कालावधीनंतर रक्तदान करू शकते. फक्त त्या व्यक्तीचे वजन 45 किलो किंवा त्याहून जास्त असणं गरजेचं आहे. रक्तदान करताना किंवा केल्यावर साधारण व्यक्तीस कुठल्याही प्रकारचा त्रास होत नाही. तसेच रक्तदानासाठी 5 ते 10 मिनिटांचा कालावधी लागतो. एक व्यक्ती एका वर्षातून कमीत कमी 3 वेळा रक्तदान करू शकते. महिला दर 4 महिन्यांनी रक्तदान करू शकतात. ज्या व्यक्ती क्षयरोग, हेपेटायटिस, डेंग्यू, मलेरिया, उच्च रक्तदाब, मधुमेह, एड्स या आजारांनी पीड़ित आहेत त्या रक्तदान करू शकत नाही. धूम्रपान करणा-या व्यक्तींनी रक्तदानाच्या 24 तास आधी धूम्रपान करू नये आणि 48 तास आधी मद्यपान करू नये.   गर्भावस्थेत तसेच बाळंतीण असणाऱ्या स्त्रिया रक्तदान करू शकत नाहीत. प्रसुतीनंतर 6 महिन्यांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्याने स्त्रिया रक्तदान करू शकतात. रक्तदानासाठी एका वेळी 350ml रक्त हे आपल्या शरीरातून घेतले जाते.

कुठल्याही मान्यताप्राप्त शिबिरांत किंवा स्वयंसेवी संस्थांमध्ये रक्तदान करण्यास काहीच हरकत नाही. पण आजकाल एक नवीन संकल्पना अस्तित्वात आली आहे. आजकाल सोशल मीडिया मार्फ़त असे अनेक समूह कार्यरत आहेत जे एखाद्या व्यक्तीला त्वरीत रक्तदात्याची सोय जागच्या जागी करून देतात.यालाच फ्रेश डोनर असंही म्हणतात. तुम्हाला किंवा तुमच्या ओळखीतील व्यक्तीला रक्ताची गरज असते तेव्हा तुम्ही या समूहांशी संपर्क साधला असल्यास गरजेप्रमाणे व्यक्ती थेट रक्तदाता म्हणून उपलब्ध होऊ शकतात. म्हणूनच फ्रेश डोनर हा प्रकार सर्वोत्तम आहे. कारण यामार्फ़त रुग्णास त्वरीत रक्त उपलब्ध होते. ज्यामुळे त्याचा जीव सुद्धा वाचतो. त्यामुळे ज्यांना शक्य असेल त्यांनी वेळच्या वेळी न चुकता अवश्य रक्तदान करा. आपल्या एका कृतीमुळे आपण अनेक जणांच्या कामी येऊ शकतो. आजकाल आपण रोज टीव्हीवर आणि बातम्यांमध्ये बघतोय आणि ऐकतो आहोत की रक्तपेढ्यांमध्ये रक्ताचा प्रचंड प्रमाणात तुटवडा आहे. त्यामुळे अनेक ठिकाणी रक्तयज्ञ या campaign अंतर्गत प्रत्येक रविवारी रक्तदान शिबिरे आयोजित केली जात आहेत.. लॉकडाऊन आणि कोरोना काळात अतिशय कमी प्रमाणात रक्तदान झाल्याने ही परिस्थिती उद्भवली आहे. मध्यंतरी तर रक्तपेढ्यांमध्ये 1 दिवस पुरेल इतकाच रक्तसाठा उपलब्ध होता. त्यामुळे चिकन, मटण अशा विविध प्रलोभनांना बळी पडून नाही तर सामाजिक गरज लक्षात घेऊन ज्यांना शक्य असेल त्यांनी अवश्य रक्तदान करा असं मी आवाहन करतो.. नियमित रक्तदान केल्याने आपल्याही शरीरात सतत नवीन रक्त तयार होत असते. ज्यामुळे आपण सतत अधिकाधिक निरोगी राहतो. रक्तदानाने आज जर तुम्ही एखाद्याच आयुष्य वाचवलंत तर भविष्यात कोणीतरी तुमच्या कामी येईल. त्यामुळे रक्तदान करा कारण आज जर कोणाला वाचवाल तर भविष्यात स्वतः वाचाल...

©® - आनंद लेले..✒️

गुंतवणूक

आज नवीन वर्षाचा पहिलाच दिवस आणि त्यात खूप महत्वाचा विषय लिखाणासाठी मिळालाय, जो सरत्या वर्षात सुद्धा महत्त्वाचाच होता आणि भविष्यात सुद्धा खूपच महत्वपूर्ण ठरू शकतो.. मुळात गुंतवणूक या शब्दाकडे आपण जसं बघतो तसे या विषयाचे अनेक अर्थ निघतात. पण सर्वसाधारणपणे गुंतवणूक म्हटल्यावर आपल्या डोळ्यासमोर येते ती म्हणजे Investment...

गुंतवणूकीची सुरुवात होते ती बचत करण्यापासून. आपण किती कमावतो आहोत त्यापेक्षा आपण जो काही पगार कमावतोय त्यापेक्षा तो किती खर्च करतोय आणि कितीची बचत करतोय? इतकंच नव्हे तर बचत करीत असलेल्या पैशांच आपण काय करतोय? म्हणजे नुसती बचत करतोय की त्याची योग्य ठिकाणी गुंतवणूक करून ते पैसे सुद्धा मार्गी लावतोय. ब-याच जणांच्या बाबतीत असं होतं किंवा म्हटलं जातं की "हा किंवा ही पैशाच्या बाबतीत खूप कंजूस आहे किंवा खूप जास्त savings करतो." पण काही जणांचे बचत केलेले पैसे त्यांच्या सेव्हिंग अकाउंट मध्ये तसेच पडून राहतात. आत्ताची गोष्ट वेगळी आहे पण सर्वसाधारणे सेव्हिंग अकाउंटचा व्याजदर असतो 3 ते 4 टक्के आणि महागाईचा दर म्हणजेच Inflation Rate हा त्याच्या दुप्पट किंवा तीनपट आहे. त्यामुळे जेव्हा Investment मध्ये Long term च्या दृष्टीने जर आपण बघितलं तर आपण त्या पैशांची योग्य गुंतवणूक केलीच नाही. याउलट आपली सगळी बचत व्यर्थच गेली. Fixed Deposit किंवा Recurring Deposit मध्ये गुंतवणूक केली तर आपल्याला भविष्यात चांगल्या व्याजदराने पैसे मिळू शकतात. फक्त बँकाच नव्हे तर मार्केट मध्ये क्रिसल किंवा इक्रा सारख्या AAA Rated कंपनीज आहेत जिथे नेहमीच्या 6 ते 7 टक्के व्याजदरापेक्षा 2 टक्के व्याजदर जास्त मिळतो तसेच हे पैसे बँकेप्रमाणेच सुरक्षित राहतात. 

बरेच जण हे लाईफ इन्शुरन्स मध्ये गुंतवणूक करतात. पण गुंतवणूक करताना आपण कुठल्याही प्रलोभनांना बळी पडता कामा नये. 'इतके पैसे गुंतवा आणि दुपटीने मिळवा' अशा ब-याच स्कीम्स मार्केट मध्ये असतात त्यापासून आपण शक्यतो लांबच राहील पाहिजे. Insurance मध्ये सुद्धा गुंतवणूक करताना Endowment प्लॅनमध्ये 10 किंवा 15 वर्षानंतर मिळणारी भर भक्कम रक्कम बघून साहजिकच आपण त्याला भुलतो आणि त्यात गुंतवतो. पण शक्यतो आपण Insurance मध्ये Term Life या प्लॅन मध्येच गुंतवणूक करावी.  Term life plans मध्ये आपल्याला कुठल्याही अतिरिक्त व्याजदराशिवाय आपल्याला फक्त आपण गुंतवलेलेच पैसे फक्त परत मिळतात. पण आता एक प्रश्न स्वाभाविकपणे येतोच की मग यात आम्हाला फायदा काय? पण insurance मध्ये गुंतवणूक ही आपण आपल्या फायद्यासाठी करत नसून आपल्या आयुष्याची Risk Cover करण्यासाठी करत असतो आणि अर्थातच जिथे उभ्या आयुष्याची रिस्क असते तिथे Insurance च्या मूळ तत्वानुसार म्हणजेच (Principle of indemnity & Principle of subrogation) प्रमाणे कुठल्याही प्रकारे Insurance मध्ये आपण आपला फायदा करू शकत नाही. त्यामुळे जरी Endowment plan घेतला तरी त्यात लाईफ कव्हर हे कितीच आहे हे आपण जाणीवपूर्वक बघितलं पाहिजे. कुठल्याही इन्शुरन्स कंपनी किंवा ते काम करणाऱ्याच्या विरोधात ही भूमिका नाहीये. पण term insurance plan पेक्षा Endowment plan मध्ये कमिशन जास्त मिळणार असल्याने निश्चितच Agent चा फायदा जास्त असतो. आणि तसंही प्रत्येकाची लाईफ रिस्क कव्हर व्हायला लागली आणि सर्वांनाच वेळच्या वेळी पैसे मिळायला लागले तर मग Insurance Company काय कमावणार ना,😅 त्यामुळे कुठलीही पॉलिसी घेताना ती नीट वाचून पूर्ण माहिती मिळवली पाहिजे. माझ्या ओळखीत असे काही जण आहेत जे फक्त स्वतःच्या फायद्याकरिता नव्हे तर ग्राहकाचा कसा फायदा होईल म्हणून पॉलिसी देतात आणि असे सुद्धा लोक आहेत जे पॉलिसी विकल्यावर ढुंकूनही पाहत नाहीत. पण तरीही 'Buyer Beware' नुसार आपणच काळजी घेतली पाहिजे. त्याचबरोबर सर्वानी हेल्थ आणि मेडिकल इन्शुरन्स मध्ये नक्की गुंतवणूक केलीच पाहिजे. कारण आपण वर्षानुवर्षे घाम गाळून एक ठराविक मोठी पुंजी जमा करत असतो. पण जर आपणच आजारी पडलो तर ती जमा केलेली सर्व पुंजी अगदी काही दिवसांत संपूर्ण खर्च व्हायला मुळीच वेळ लागत नाही त्यामुळे मेडिकल इन्शुरन्स मध्ये गुंतवणूक ही कधीही योग्यच.

म्युच्युअल फंडस् मध्ये गुंतवणूक ही खूप योग्य गुंतवणूक मानली गेली आहे. Share Market आणि stocks मध्ये गुंतवणूक करायला हरकत नाही पण त्या गोष्टीचे संपूर्ण ज्ञान आणि अनुभव असल्याशिवाय त्यात पैसे गुंतवू नयेत कारण तिथे नव्हत्याचे होते त्याचप्रमाणे होत्याचे नव्हते व्हायला वेळ लागत नाही. पण म्युच्युअल फंडस मध्ये आपले पैसे हे विभागले जात असल्याने मार्केट उंचीवर असेल तर फायदाच होतो पण मार्केट down झालं तरी 100 रुपये गुंतवले असतील तर 95 रुपये मिळतील. पण म्युच्युअल फंडस ही Long term Investment असल्याने तिथे आपण घाई करून चालत नाही.. कमीत कमी  6 ते 7 वर्ष थांबण्याची तयारी आणि संयम असेल तर म्युच्युअल फंडस ही आपल्यासाठी अतिशय योग्य गुंतवणूक ठरू शकेल. SIP म्हणजेच Systematic Investment Plan मार्फत ही गुंतवणूक आपण करू शकतो. आमच्या ओळखीतले एक जण म्हणतात की आपल्याला पगार थोडा कमी मिळतोय असं समजायचं आणि SIP मध्ये गुंतवणूक करायची. कारण तिथे मिळणारा व्याजदर हा आत्ता जरी कमी वाटत असला तरी त्याच Compounding केलं की व्याजाने मिळणा-या व्याजावर भविष्यात मिळणारी पुंजी ही खूप मोठी असते. त्यामुळे गुंतवणुकीचे असे वेगवेगळे स्रोत आपण शोधून त्यात पैसे गुंतवले तर ती गुंतवणूक ही स्मार्ट गुंतवणूक ठरू शकेल. एकेच ठिकाणी सर्व गुंतवणूक कधीही करू नये. इंग्रजीत एक म्हण आहे "Never put all your eggs in one basket" त्यामुळे पुढच्या 6 महिन्यात आपल्याला किती पैशांची आवश्यकता भासेल याचा साधारण आढावा घेऊन ते पैसे छोट्या छोट्या कमी अवधीच्या FD's किंवा RD म्हणजे Recurring Deposit मध्ये ठेवावेत आणि त्याव्यतिरिक्त असलेल्या अतिरिक्त पुंजी ज्याची आपल्याला तूर्तास आवश्यकता नाहीये ती क्रमाक्रमाने इन्शुरन्स, म्युच्युअल फंड किंवा अन्य ठिकाणी नियोजित करावी. गुंतवणूक ही आपण किती गरीब, मध्यमवर्गीय किंवा श्रीमंत आहोत यावर ठरत नसून आपल्याकडे असलेल्या पैशांचा विनियोग आपण कसा आणि कुठे करतो यावर ठरत असते. माझ्या लहानपणी माझी आजी एक वाक्य म्हणायची "आहे म्हणून लुटवायच नाही आणि नाहीये म्हणून भीक मागायची नाही" तेव्हा वाटायचं की आजी असं काय बोलतेय पण ते वाक्य आज मनाला तंतोतंत पटतंय. *"गुंतवणूक ही पैशांमधली असो किंवा मग माणसांमधली, तितकीच करावी जितक्याची सोडवणूक करणं आपल्याला सोप्प जाईल"*😊 मी या क्षेत्रातला जाणकार, माहितगार किंवा तज्ञ मी मुळीच नाही, याउलट मलाच खूप कमी माहिती आहे आणि खूप काही शिकायच आहे. तुम्ही सगळेच जाणकार आहात. पण जी माहिती मला मिळाली आहे ती आपलेपणाने तुमच्यासोबत शेयर करावीशी वाटली. कारण आत्ताच्या काळात गुंतवणूक हा विषय योग्य रीतीने समजून घेण्याची खूप गरज आहे.

©® - आनंद लेले...✒️

कॅलेंडर आज्जी

कल्याणमध्ये गेली काही वर्षे टिळक चौक इथे जनता भवनच्या समोर साधारण डिसेंबर महिन्याचा सुरुवातीपासून पुढे ते जानेवारी महिन्याचे दिवस एक खुटखुटीत, चुणचुणीत आजी कॅलेंडर विकायला बसतात. सोशल मीडिया ऍक्टिव्ह झाल्यापासून गेली 3 वर्षे कॅलेंडर घ्यावयाची असल्यास या आजींकडून घ्या असा मेसेज या आजींच्या फोटोसकट व्हायरल होत आहे. कालनिर्णय किंवा अजून दुसरी कुठली दिनदर्शिका हवी असेल तर या आजींकडे उपलब्ध असते पण जास्त खप हा अर्थातच कालनिर्णयचा असल्याने त्याची संख्या जास्त आहे. 

 मध्यंतरी अजून माहिती मिळवली असता असं कळलं की स्वातंत्र्यपूर्व आणि स्वातंत्र्योत्तर काळात अगदी 50 च्या दशकापासून या आजींचा पेपर विकण्याचा व्यवसाय होता. कल्याण डोंबिवली ठाणे इथे लोकलमधून भल्या पहाटे प्रवास करून या आजी सर्वांच्या घरी पेपर पोहचवण्याचे काम करायच्या.. त्या काळात लोकं कामावर, ऑफिसला निघायच्या आधी सर्वांच्या घरोघरी वर्तमानपत्र पोचलेलं असायचं.

शरीराला श्रमाची, अंगमेहनतीची आणि कामाची सवय असली की ती सवय वयाच्या 96 व्या वर्षी सुद्धा गप्प बसू देत नाही. या आजींचे आडनाव केतकर आहे. केतकर आजी गेली काही वर्षे सातत्याने जनता भवनच्या इथे समोर असलेल्या फुटपाथवर कॅलेंडरविक्री साठी बसतात. सर्वप्रथम मी त्यांच्याकडून 2 ते 3 कॅलेंडर विकत घेतली त्यानंतर सोशल मीडियावर एका जाहिरात कट्ट्यावर ही पोस्ट शेयर केली. तरी म्हणावा तितका प्रतिसाद मिळत नव्हता. मग माझ्या ओळखीतल्या कल्याणातील काही मित्रांना भेटलो आणि जेव्हा भेटायचो तेव्हा तू कॅलेंडर घेतलं आहेस का असा प्रश्न विचारायचो, नसेल घेतलं तर त्याला या आजींकडे घेऊन जायचो. या वयात आजी न थकता किंवा कुठलीही लाज न बाळगता काम करतात हे प्रत्यक्ष बघून त्यांना अचंबा वाटायचा. कॅलेंडर विकत घेतले की त्यांचा फोटो काढून प्रत्येकाने स्टेट्स स्टोरी ला शेयर करायचा. त्याचा फायदा असा झाला की मी आणि माझ्या मित्र परिवारातल्या जवळपास 30 ते 40 जणांनी कॅलेंडर विकत घेतले. अगदी ठाणे, डोंबिवली इतकंच नव्हे तर वांद्रे इथून सुद्धा माझ्या मित्रांना कॅलेंडर घेऊन ठेव आणि नंतर आम्हाला दे असे मेसेज आले. खूप बरं वाटलं.. काल अजून एकाला घेऊन या आजींना भेटायला गेलो. या आठवड्यातली आजींची ही बहुतेक पाचवी किंवा सहावी भेट असेल.. 

कॅलेंडर विकत घेताना माझा मित्र अंकित याच्या डोळ्यात पाणी आले आणि तो म्हणाला आनंद वरती अजून जास्तीचे 10 किंवा 20 रुपये आजींना देऊ का? मी म्हटलं अंकित पहिल्यांदा जेव्हा मी या आजींकडून मी कॅलेंडर विकत घेतलं होत तेव्हा मला सुद्धा हेच करावं असं वाटलं होतं.. त्याला म्हटलं तुला मदत करायची तळमळ आणि इच्छा असेल तर 2 ऐवजी 4 कॅलेंडर घे पण जास्त पैसे देऊ नकोस.. या वयात केतकर आजींना काय किंवा कुणालाही हे काम करायला लागू नये पण तरी सुद्धा ते त्या निष्ठेने आणि स्वतःचा स्वाभिमान जपत करीत आहेत. आपल्या या कृतीमुळे आपल्याला मदत केल्याचा आनंद निश्चितच मिळेल पण कदाचित त्यांनी या वयात सुद्धा जपलेल्या स्वाभिमानाला तडा जाऊ शकतो.. हे अंकितला सुद्धा पटलं आणि त्याने 2 ऐवजी अजून 2 जास्तीची कॅलेंडर विकत घेतली व तो राहत असलेल्या चाळीत सुद्धा अनेकांपर्यंत त्याने हा मेसेज दिला.. कोरोना किंवा लॉकडाऊनच्या काळात अनेकांनी स्वतःचा स्टार्टअप सुरू केला किंवा करायला हवा असं आपण म्हणतो. अनेक जण छोटे मोठे किंवा यशस्वी उद्योजक सुद्धा झाले पण या वयात परिस्थितीसमोर खचून न जाता किंवा मुळीच न डगमगता अव्याहतपणे सुरू असलेल्या या स्टार्टअप सारखं अजून सर्वश्रेष्ठ उदाहरण काय असू शकेल😊🙏🏻🙏🏻

कॅलेंडरवाल्या आज्जीला सलाम🚩🙏🏻

©® - आनंद लेले...✒️